Ako ste roditelj ili staratelj djeteta starosti između 9 i 12 godina, pravo je vrijeme da svom djetetu obezbjedite zaštititu od raka. Vakcina protiv humanog papiloma virusa štiti od više vrsta raka koje uzrokuje nekoliko tipova HPV (1). Sve HPV vakcine, koje su dostupne (njih 6), su veoma efikasne u prevenciji infekcije humanim papiloma virusom tip 16 i 18, koji su odgovorni za oko 70% slučajeva raka grlića materice u svijetu. Vakcine su vrlo efikasne i u prevenciji prekanceroznih lezija (promjena u tkivu iz kojih se sa mnogo većom vjerovatnoćom može razviti maligni tumor) na grliću materice uzrokovanih ovim tipovima virusa. Kvadrivalentna i devetovalentna vakcina su, pored zaštite od raka, veoma efikasne i u prevenciji anogenitalnih bradavica, česte bolesti genitalnog trakta koja je praktično uvijek uzrokovana infekcijom HPV tipovima 6 i 11. Devetovalentna vakcina pruža dodatnu zaštitu od visokoonkogenih tipova HPV (pored tipova 16 i 18) i to od tipova: 31, 33, 45, 52 i 58 (2).
Primarna ciljna grupa za vakcinaciju protiv HPV-a, prema preporukama Svjetske zdravstvene organizacije, su djevojčice starosti 9-14 godina (3). Prioritet je dat djevojčicama jer je primarni cilj vakcinacije smanjenje obolijevanja i umiranja od raka grlića materice. Više je razloga zbog kojih je bolje da se vakcinacija protiv HPV sprovede u što ranijem uzrastu (1). Efekat vakcinacije je značajno bolji ukoliko se vakcinacija sprovodi u što ranijem uzrastu (nakon što dijete napuni 9 godina (1). Budući da se vakcine koriste za sprječavanje bolesti, djeca se vakcinišu prije nego što budu izložena infekciji. Većina ljudi izložena je HPV-u u tinejdžerskom dobu i ranim dvadesetim godinama, pa je najbolje primiti vakcinu prije toga, između 9 i 12 godine. Tijelo proizvodi najviše antitijela na HPV kada se vakcina primi u ovoj dobi. Odgovor imunskog sistema na vakcinaciju u tom uzrastu je odličan (4).
Učestalost HPV infekcija u ovoj uzrasnoj grupi je veoma niska, a najbolji protektivni efekat se ostvaruje kada se vakcina primi prije izlaganja virusu. To je ono što želite – jer ovo je vakcina koja zapravo može spriječiti rak (1). Primarni cilj HPV vakcinalnog programa je postizanje najveće moguće zaštite među djevojčicama do navršenih 15 godina života. Postizanje obuhvata od preko 80% kod djevojčica smanjuje rizik od HPV infekcija i kod dječaka (3).
Vakcinacija protiv HPV se preporučuje i djevojčicama i dječacima – primarna ciljna grupa su djeca uzrasta od 9 do 14 godina. Vakcina je vrlo bezbjedna i efektivna i djeca treba da prime vakcinu onda kada se to snažno preporučuje – što prije nakon 9-og rođendana. (5) Vakcinacija u mlađoj dobi je podržana mnogobrojnim opservacijskim studijama koje dokazuju da je vakcinacija u ranijem uzrastu povezana sa smanjenjem incidencije raka grlića materice (6). Povećanje broja osoba koje započinju HPV vakcinaciju pravovremeno, u dobi od 9 godina, će dovesti do poboljšanja prevencije raka povećanjem broja ljudi zaštićenih pravovremenom vakcinacijom (7).
Vakcina protiv HPV-a može se bezbjedno primjmestueniti u isto vrijeme kada i druge vakcine iz kalendara obavezne imunizacije, s tim što tada nju treba aplicirati na drugom anatomskom mjprimeestu. Primjena HPV vakcine istovremeno sa određenim drugim vakcinama (npr. vakcinom protiv tetanusa, acelularnom vakcinom protiv pertusisa i difterije i inaktiviranom poliovirusnom vakcinom) ne utiče negativno na imuni odgovor, ni na efekat HPV vakcine, kao ni na njoj prateću vakcinu (6).
Pored vakcinacije u primarnoj ciljnoj grupi, u skladu sa preporukama SZO, predlaže se imunizacija „sustizanja“ osoba oba pola uzrasta od 15 do 18 godina života. Vakcinacija se sprovodi i kod oba pola u uzrastu od 19 do 26 godina života, s tim što se ona prvenstveno preporučuje osobama koje do tada nisu stupile u seksualne odnose i sprovodi se u zavisnosti od prethodne pokrivenosti vakcinacijom uzrasnih grupa od 9 do 18 godina (3).
U nekim zemljama besplatna vakcinacija je omogućena i osobama koje su u posebnom riziku od razvoja dugotrajnih HPV infekcija kao što su HIV pozitivne osobe, muškarci koji imaju seksualne odnose sa muškarcima i transrodne osobe. Kod njih je vakcinacija, osim u uzrastu od 9 do 26 godina, omogućena i u uzrastu od 27 do 45 godina života. Kod HIV pozitivnih osoba imunizacija se sprovodi sa tri doze vakcine pri čemu minimalni razmak između prve i druge doze ne smije biti kraći od mjesec dana, a između druge i treće ne smije biti kraći od pet mjeseci. Na prijedlog ginekologa moguća je i vakcinacija žena kod kojih se planira intervencija na grliću materice (konizacija, LEEP ekscizija), ili kod kojih je intervencija obavljena u prethodnih mjesec dana. Gornja uzrasna granica za ovu vakcinaciju je 45 godina, a vakcinacija se sprovodi sa dvije doze u razmaku od šest mjeseci (8).
Bitno je, na kraju ovog teksta, podsjetiti da će tri od četiri odrasle osobe imati barem jednu HPV infekciju prije 30-te godine starosti. Svake godine više desetina hiljada (muškaraca i žena) pati od nekog vida raka uzrokovanog hroničnom infekcijom HPV-om (1) . Procjenjuje se da je u 2019. godini 620 000 novih slučajeva raka kod žena i 70 000 novih slučajeva raka kod muškaraca uzrokovano HPV-om. Rak grlića materice bio je četvrti vodeći uzrok raka i smrti od raka kod žena 2022. godine, sa oko 660 000 novih slučajeva i oko 350 000 smrtnih slučajeva širom svijeta (9). To ne mora biti tako. Osiguravajući da djeca dobiju vakcinu prije nego što budu izložena virusu možemo spriječiti pojavu raka u starijem životnom dobu (1).