Humani papiloma virusi (HPV) su jedan od najčešćih virusa koji pogađa ljude širom svijeta, a posebno su opasni zbog svoje povezanosti sa razvojem različitih vrsta karcinoma, uključujući karcinom grlića materice, anusa, penisa, vagine, vulve i orofaringealni karcinom. Osobe koje su u većem riziku od HPV infekcije uključuju one sa oslabljenim imunološkim sistemom, muškarce koji imaju seksualne odnose sa muškarcima, osobe sa već postojećim seksualno prenosivim infekcijama, i žene sa prethodnim abnormalnim Pap testovima (1).
Vakcinacija protiv HPV-a je ključna u prevenciji infekcije i njenih ozbiljnih posljedica. Prema Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji (SZO), vakcinacija je najučinkovitija kada se primjeni prije izlaganja virusu, odnosno prije početka seksualne aktivnosti (2). CDCs (Centers for Disease Control and Prevention) preporučuju rutinsku vakcinaciju za sve adolescente, ali i za osobe do 26 godina koje nisu prethodno vakcinisane (3).
Smatra se da je veća korist od vakcinacije pri imunizaciji preadolescenata, budući da je vakcinacija protiv HPV-a učinkovitija kada se daje osobama koje nisu imale HPV tipove sadržane u vakcini, a takođe je zapaženo da je imunski odgovor jači kod preadolescenata nego kod odraslih. Osobe sa većim rizikom od HPV infekcije i bolesti, uključujući, ali ne ograničavajući se na osobe koje žive sa HIV-om i muškarce koji imaju seksualne odnose s muškarcima, takođe mogu imati koristi od vakcinacije uprkos tome što imaju nižu efikasnost vakcine zbog povećanog rizika od izloženosti tipovima HPV-a koji su uključeni u vakcine ili generalno slabijeg imunskog odgovora (4).
Osobe koje žive sa HIV-om Osobama koje su HIV pozitivne treba ponuditi HPV vakcinu bez obzira na broj CD4+ limfocita, upotrebu antiretrovirusne terapije ili virusno opterećenje. Dokazi pokazuju da su osobe koje žive sa HIV-om u većem riziku riziku od dobijanja HPV-a i trajne infekcije. Oni takođe imaju veću vjerovatnoću da su inficirani sa više tipova HPV-a i imaju veći rizik od brzo progresivnih maligniteta povezanih s HPV-om. Poznato je da su vakcine protiv HPV-a bezbjedne i visoko imunogene kada se daju osobama koje su HIV pozitivne, bez negativnog uticaja na broj CD4+ ćelija ili virusno opterećenje. Nema podataka koji podržavaju davanje manje od 3 doze osobama koje su HIV pozitivne. Iz tog razloga, raspored od 3 doze na 0,1 i 4 do 6 mjeseci treba preporučivati osobama koje su HIV pozitivne. Nivoi antitjela mogu biti niži kod osoba koje su HIV pozitivne u poređenju sa osobama koje su HIV negativne. Međutim, uprkos tome, čini se da vakcine protiv HPV-a pokazuju dobru efikasnost u ovoj populaciji (5).
Rizične grupe i specifične preporuke
Za osobe sa oslabljenim imunološkim sistemom, uključujući one sa HIV-om, preporučuje se vakcinacija bez obzira na godine, jer su ove osobe u većem riziku od razvoja HPV povezanih karcinoma (5). Ipak, uzrasno ograničenje definisano je Uputstvom za upotrebu koje je izdato od strane proizvođača i regulatornih tijela prema kojem je gornja uzrasna granica za vakcinaciju 45 godina starosti. Muškarci koji imaju seksualne odnose sa muškarcima (MSM) takođe su u visokom riziku i preporučuje im se vakcinacija do 26. godine života, ali i kasnije ako nisu prethodno vakcinisani (5). ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) naglašava da vakcinacija u ovim grupama može značajno smanjiti incidenciju analnog karcinoma i drugih HPV-povezanih bolesti (6).
Jedan broj država među kojima i Crna Gora u svojim programima imunizacije definisao je osim vakcinacije svih osoba određenog uzrasta i vakcinaciju grupa koje su u posebnom riziku. Prema zvaničnim preporukama u Crnoj Gori vakcinacija će biti omogućena i osobama koje su u posebnom riziku od razvoja dugotrajnih HPV infekcija kao što su HIV pozitivne osobe, muškarci koji imaju seksualne odnose sa muškarcima i transrodne osobe. Kod njih je vakcinacija, osim u uzrastu od 9 do 26 godina, omogućena i u uzrastu od 27 do 45 godina života. Kod HIV pozitivnih osoba imunizacija se sprovodi sa tri doze vakcine pri čemu minimalni razmak između prve i druge doze ne smije biti kraći od mjesec dana, a između druge i treće ne smije biti kraći od pet mjeseci. Na predlog ginekologa moguća je i vakcinacija žena kod kojih se planira intervencija na grliću materice (konizacija, LEEP ekscizija), ili kod kojih je intervencija obavljena u prethodnih mjesec dana. Gornja uzrasna granica za ovu vakcinaciju je 45 godina, a vakcinacija se sprovodi sa dvije doze u razmaku od šest mjeseci (7).
Zaštita osoba sa povećanim rizikom od HPV infekcije putem vakcinacije je važna zbog individualne zaštite i dijelom za smanjenje incidencije HPV-povezanih bolesti. Preporuke svjetskih zdravstvenih organizacija i institucija jasno ističu važnost pravovremene vakcinacije, posebno za rizične grupe, kako bi se osigurala dugoročna zaštita i smanjio teret HPV-povezanih karcinoma na globalnom nivou (8).